ابزار مشتقه  

    
    در مفاهیم مالی ابزار مشتقه عبارت است از:  قراردادی که از یک طرف حق و حقوق و از طرف دیگر تعهدات منتشرکنندگان اوراق قرضه و افرادی که این اوراق را خریداری و برای تبدیل به گردش نقدی در آینده (یا مبادله با نوع دیگری از اوراق قرضه یا دارایی) بر پایه احتمالات آتی نگه می دارند، بیان می کند. اوراق مشتقه دارای ویژگی های بسیار زیادی است، بنابراین ارزش آن نیز به عوامل گوناگونی بستگی دارد. شرایط و ضوابط و تادیه پول می تواند از قیمت اوراق قرضه یا کالاها، آمار منتشر شده، پیامدهای احتمالی (مانند قصور در پرداخت) و یا سایر عوامل مشتق شود.

    
    ابزار مشتقه ای که کاملااستاندارد شده اند، عبارتند از: 1- معاملات آتی  2- اختیار معامله  3- سوآب که به عنوان اوراق تضمینی و به صورت عمومی بین افراد معامله می شوند و مشتقات OTC که به صورت کاملاخصوصی بدون حضور واسطه بین دو طرف معامله می شود و ضوابط و مقرراتی هم می تواند برای برطرف کردن نیازهای هر دو طرف حاکم شود. مبادله این قراردادهای استاندارد شده در کل دارای نقدینگی بالایی است.

    
    برخی از اوراق مشتقه، حقوقی را برای کسانی که به خرید و فروش اوراق قرضه یا کالا در یک نقطه زمانی مشخص در آینده با قیمت از قبل پیش بینی شده مبادرت می کنند، ایجاد می کند. اگر قیمت این اوراق تضمینی یا کالاها افزایش یابد دارنده این اوراق سود مالی خواهد برد، در غیر این صورت آن ها ضرر می کنند یا اوراق مشتقه آن ها بی ارزش می شود. می توان نتیجه گرفت که پتانسیل سود یا ضرر در مشتقات بسیار بیشتر از زمانی خواهد بود که اوراق قرضه تضمینی یا کالاها به طور مستقیم مبادله شوند.

    
    علاوه بر ابزار مشتقه گفته شده در بالا اوراق مشتقه دیگری نیز قابلیت معامله را دارند که عبارتند از:
    

     - مشتقات ارزی
    
    - مشتقات سرمایه
    
     - مشتقات نرخ بهره
    
     - مشتقات اعتباری

    این مشتقات در واقع یک قرارداد مالی هستند که ارزش آن از نوع عملکرد دارایی، نرخ بهره، نرخ ارز یا شاخص ها مشتق می شود.

    
    پس به طور کلی اوراق مشتقه به دو صورت قابل معامله است:

    
    اوراق مشتقه OTC )over - the - counter) : عبارت است از قراردادهایی که به صورت خصوصی بین دو طرف انجام می شود و هیچ گونه واسطه ای در این بین وجود ندارد.

    
    اوراق مشتقه مبادله ای: عبارت است از معاملات استاندارد شده ابزار مشتقه که به صورت سازمان دهی شده و رسمی معامله می شوند. یعنی قابل خرید و فروش در بازار رسمی اوراق مشتقه است.

    
    ارزش گذاری اوراق مشتقه
    
    مهم ترین تمرکز ریاضیات مالی در حوزه ارزش گذاری مشتقات با هدف عادلانه بودن قیمت آن صورت می گیرد. جایی که واژه عادلانه به معنی عدم حضور حکمیت است. به این معنی که هیچ سودی بدون ریسک نمی تواند به وسیله مبادله در دارایی حاصل شود. اوراق سودآور مانند اختیار خرید و فروش می تواند به صورت دیفرانسیل دلتا نمایش و به وسیله اندازه گیری طبیعی ریسک، قیمت گذاری شود. در نهایت ارزش گذاری اوراق مشتقه براساس «احتمالات» انجام می گیرد.

    اوراق مشتقه ابزاری برای منتقل کردن ریسک و همچنین وسیله ای برای اقتصادی کردن اوراق قرضه تضمینی به شمار می رود. (در مواقعی که مالکیت مستقیم اوراق قرضه تضمینی بسیار گران است یا به وسیله قانون منع یا محدود شده است.)

      به دلیل این که اوراق مشتقه امکان کسب منافع را دربردارد بسیاری از افراد تمایل سرمایه گذاری در این زمینه را دارند البته بسیاری از طراحان برنامه های مالی مخالف این نظر هستند و عنوان می کنند که ابزار مشتقه دارای ریسک بسیار بالایی است و برای سرمایه گذاران کوچک جای تفکر بیشتری وجود دارد. باید به خاطر بسپاریم که اوراق مشتقه درست مانند بیمه عمل می کنند که ریسک را از فردی که توان مقابله با آن را ندارد به سمت فردی که می تواند ضرر را جذب کند یا به سمت کسانی که می توانند با خرید مشتقات دیگر در مقابل ریسک مانع ایجاد کنند، سوق می دهد.اقتصاد دانان همواره بر این باورند که اوراق مشتقه به دلیل امکان معامله و انتقال ریسک روی سیستم اقتصادی تاثیر بسزایی دارد. اگرچه بیشتر اقتصاد دانان نگران هستند که مبادا اوراق مشتقه باعث بحران اقتصادی در زمان آینده شود. ولی باید گفت تا زمانی که از معامله اوراق مشتقه در یک محیط عادی، در مقابل ضرر یک فرد نفر دیگر سود می برد مبادلات اوراق مشتقه تاثیری روی سیستم اقتصادی نخواهد داشت.  اما این جا خطری هست، ممکن است برخی از افراد که ضرر می کنند توان پرداخت خسارت خود را نداشته باشند، این مساله می تواند موجب بروز بحران اقتصادی شود.

منبع
    
روزنامه سرمایه، شماره 167 (بازار سرمایه)