بررسی ربا در اسلام  

1 ـ فاسق بودن رباخوار

مشهور میان فقیهان این است که اگر رباخوار توبه نکند و به رباخواری ادامه دهد، فاسق است(1)

برخی معتقدند باید با او همانند مرتد رفتار شود؛ یعنی اگر مرتد فطری بوده باشد، حکومت اسلامی وی را به قتل می‏رساند و اگر مرتد ملّی باشد، وی را توبه می ‏دهند و اگر نپذیرفت، او را به قتل می‏رسانند(2)

برخی نیز معتقدند تا سه بار او را توبه می‏دهند و در مرتبه سوم او را به قتل می‏رسانند(3)

2 ـ اثبات کفر برای رباخوار

برخی از عالمان اسلامی معتقدند که کسی که از روی علم و به عمد رباخواری می ‏کند، کافر است. فخر رازی می‏نویسد:

دلیل قاطعی برای اثبات این مدّعا هست که خلود در جهنّم ویژه کافران است و آیه 177 سوره مبارکه بقره، اثبات می ‏کند که رباخوار نیز جزو اصحاب النّار است و همواره در جهنم می‏ماند(4)

قرطبی مفسّر بزرگ اهل سنّت در توضیح آیه 130 آل‏عمران تأکید می ‏کند که رباخواری سبب از میان رفتن ایمان است و سلب ایمان به کفر می ‏انجامد، وی هم‏چنین ربا را از میان برنده کردار صالح می‏داند(5)

3 ـ در آتش سوختن رباخوار و سوزاندن سرمایه او

ابن عباس می‏گوید:

خداوند در آخرالزّمان پنج ‏گونه کیفر قرار داده است. پنجمی آن این است که آتشی می‏ آید و بعضی از بازاریان رباخوار را می ‏سوزاند.

گاه سرمایه رباخواران نیز به دستور حاکم اسلامی طعمه آتش شده است. به امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام گزارش دادند که فلان شخصی ربا خوار است. امام، سرمایه او را دو قسمت کرد. یک قسمت آن‏را به بیت‏ المال داد و قسمت دیگر را در آتش سوزاند(6)

کیفر عمومی رباخوار در دنیا

1 ـ هلاکت جامعه

علامّه طبرسی نقل می ‏کند که پیامبر صلی ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله فرمود:

هرگاه خداوند اراده کند که جامعه‏ ای را هلاک کند، ربا را در میان آنان ظاهر می‏ سازد و آنان را به رباخواری دچار می ‏کند(7)

2 ـ وقوع زلزله و خورشیدگرفتگی

پیامبر صلی ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله فرمود:

هنگامی که امّت من رباخوار شوند، زلزله، آفتاب‏ گرفتگی و... پیش می‏ آید(8)

کیفر رباخوار در آخرت

الف ـ کیفر در برزخ

پیامبر صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏ آله می ‏فرماید:

در شب معراج گروهی را دیدم که جثّه آنان به گونه‏ای وَرَم کرده بود که قدرت حرکت نداشتند. از جبرییل راز آن‏را پرسیدم. پاسخ داد: اینان رباخواران‏اند و با آل فرعون محشور هستند و صبح و شام آتش بر آنان زبانه می‏ کشد(9)

هیثمی در کتابش مجمع الزوائد از رسول خدا صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏ آله نقل می‏ کند در شب معراج در آسمان هفتم گروهی را دیدم که شکم آنان بسان خانه مارها بود و مارها از بیرون دیده می‏ شدند. از جبرییل پرسیدم اینان چه کسانی هستند. پاسخ داد اینان رباخوارانند(10)

ب ـ مجازات در قیامت

1 ـ رباخوار از اصحاب آتش است.

وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ. (بقره: 278)

و کسانی که از این کار [رباخواری] دست نکشند آنان اهل جهنم ‏اند و در آن تا ابد معذّب خواهند بود.

2 ـ ربا نابود کننده عمل انسان است.

پیامبر صلی‏ الله‏ علیه ‏و ‏آله فرمود:

کسی که ربا بخورد، خدا شکم او را پر از آتش می‏ کند و اگر از مال ربوی خیرات کند یا کارهای نیک انجام دهد، در درگاه الهی پذیرفته نمی‏ شود و تا قیراطی از مالِ به دست آمده از راه ربا نزد او باشد، مورد لعنت خدا و ملائکه است(11)

ابن عباس درباره آیه «یمحق اللّه‏ الربا و یربی الصدقات» می‏ گفت: خداوند از رباخوار هیچ صدقه، جهاد، حج و صله رحمی را نمی‏ پذیرد(12)

3 ـ انگشت‏ نما بودن در روز قیامت

رباخوار در روز قیامت به گونه ‏ای محشور می‏ شود که انگشت‏ نماست زیرا:

یک ـ حرکات ناموزونی دارد؛ چون به گفته قرآن شیطان او را مسّ کرده است و او مجنون برانگیخته می ‏شود(13)

دو ـ همه با سرعت به صحنه قیامت می‏ شتابند، ولی رباخوار افتان و خیزان حرکت می ‏کند(14)

سه ـ رباخوار نگون‏سار به‏ صحنه قیامت می‏ آید یعنی پا در هوا و سر به‏ زمین است(15)

منبع

1. مختلف الشیعه، ج 5، ص 109، الفصل السادس فى الرّبا؛ مستدرک الوسائل، ج 13، ص 336.
2. ابن ادریس حلّى، کتاب السرائر، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ج 3، ص 478.
3. ابن سعید حلّى، الجامع للشّرایع، بیروت، دارالاضواء، الطبعة الثانیه، 1406 ه . ق، ص 558 .
4. تفسیر کبیر، ج 7، ص 95 به بعد، ذیل آیه 275 بقره.
5. قرطبى، الجامع فى احکام القرآن، ج 4، صص 130 و 131.
6. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 332.
7. وسائل الشیعه، ج 18، ص 123، باب 1 از ابواب ربا، ح 17.
8. مستدرک الوسائل، ج 13، صص 332 و 333.
9. المیزان، ج 2، ص 424، ذیل آیات 275 تا 281 بقره.
10. ابوبکر هیثمى، بُغیَة الرّائد فى تحقیق مجمع الزّوائد، بیروت، دارالفکر، 1414 ه . ق، ج 4، ص 211، ح 6577 .
11. وسائل الشیعه، ج 18، ص 122، ح 15، باب اول از ابواب ربا.
12. تفسیر کبیر، ج 7، ص 102.
13. وسائل الشیعه، ج 18، ص 124، حدیث 23.
14. تفسیر کبیر، ج 7، ص 102.
15. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 330، باب اول از ابواب ربا، ح 5 .